Cumhurbaşkanı faiz sebep enflasyon sonuç diye bir tez sundu ortaya. Tüm ekonomistlerden ve tüm muhalefetten tepkiler geldi. Tüm ekonomistler akademisyenler hep bir ağızdan akademide bunun yeri yok literatürde bunun yeri yok diye itiraz ettiler, enflasyon sebeb faiz sonuçtur dediler. Peki öyle mi ? Farklı bir açıdan bakalım biraz.
Bunun için öncelikle enflasyon nedir faiz nedir sorularının cevaplarına kısaca bakmak gerekmektedir. En basit hali ile enflasyon ülkede malların fiyatlarının artmasıdır. Faiz ise bankacılık sisteminde borç alma verme işlemlerinde verilen yada alınan komisyondur.
Faiz sebep enflasyon sonuç yada enflasyon sebep faiz sonuç gibi sığ tartışmalar ile bu sorunlar çözülemez. İki çıkarımda yanlıştır. Sorulan sorular yanlıştır. Faiz mi enflasyona sebep olur yoksa enflasyon mu faize sebep olur gibi sorulardan önce enflasyon ve faizin sebebleri sorgulanmalıdır. İkisi arasındaki ilişki değil.
Enflasyon neden olur? Bir ülkede malların fiyatları neden artar ?
Üretim az ise arzdaki azalma sebebi ile fiyatlar artarak enflasyon olabilir. Yada talep fazla ise arz yani üretim kapasitesi maximumunda olsa bile talebi karşılayamadığı durumda da fiyatlar artarak enflasyona sebep olabilir. Yada manipülatif sebeplerle de enflasyon olabilir. Stokçuluk ,tekelleşme vb.
Peki faiz denen icat nasıl oluşur. Enflasyonla bir alakası var mıdır? Faiz parası olup ihtiyacı olmayan ile parası olmayıp ihtiyacı olan kişileri yada kurumların ihtiyaçlarını karşılamak için ortaya çıkmış bir bankacılık sistemidir. Birinin o an parası vardır ancak reel olarak kullanmak bir yatırım yapmak istemiyordur. Ve yine bir başkası yatırım yapmak istiyordur ancak parası yoktur. İşte bu durumda bankalar aracılığı ile parası olan kişi yada kurumların belirli bir kar ile parası olmayanlara borç vermesi sayesinde paralarından para kazanmalarını sağlayan sistemdir faiz. Verdiği borç karşılığı aldığı para faizdir. Borç alan kişi yatırımını yapar katma değer üretir para kazanır ve borç aldığı kişiye faizi ile birlikte ödemesini yapar.
Peki bu sistem enflasyonu tetikler mi ? yada enflasyon mu bu sistemi tetikler.
Bu sorunun cevabını net olarak şudur diye veremeyin çünkü hem faiz enflasyonu etkiler hem de enflasyon faizi ancak işin en temelinde bir denge vardır. O dengeyi ilk bozan her zaman için faizdir. Buradan yola çıkarak faiz enflasyona sebep olur denilebilir.
Şöyle ki, az önce de yazdığım gibi faiz parası olan ancak reel de yatırım olarak değerlendirmek istemeyenlerin , reel de yatırım yapmak isteyenlere borç vermesidir. Bu güzel bir sistemdir aslında, herkes her an yatırım yapmak zorunda değildir ve yeni yatırımcılar yeni fikirlerin çıkması ve desteklenebilmesi için güzel bir sistemdir. Taa ki faiz oranları belirli bir düzeyi geçene kadar.
Faiz oranları dengesini kaybedip belirli bir düzeyi geçtiğinde faiz enflasyona sebeb olur. Şöyle ki yapacağın yatırımdan kazanacağın para faiz den kazanacağın paraya yakın bir miktar olmaya başladığında yatırımlar düşer. Örneğin bir ülke %20 faiz vermeye başladığına bunu yatırım çekmek adına yaptıkları söylenir. Tam aksine o ülkenin battığına işarettir bu. Çünkü %20 faizli bir ortamda kimse reel yatırım yapmaya yanaşmaz. Yatırım yaparak , risk alarak, istihdam yaratarak ve bir dünya problemle başa çıkarak parana %30 %40 kar yaptırmak mı yoksa hiçbir işe karışmadan paranı bankaya yatırıp %20 sıkıntısız para kazanmak mı ?
Faiz oranları belirli seviyeyi aştığında yatırımcıda bu çelişkiler ortaya çıkar ve yeni reel yatırım yapmaktan yada mevcut yatırımını arttırmaktan vazgeçer. Bu da ülkede üretim de azalmaya sebep olur, üretimde azalma da yazının başında bahsettiğim gibi fiyatların artmasına sebebiyet verir. Enflasyon artmaya başlar, yatırım çekmek için daha çok faiz vermeye başlarsın, daha çok faiz daha çok risksiz para demek olacağından kaynaklı yatırım gelmediği gibi kaçmaya başlar üretim daha da azalır ve sonsuz bir döngü içinde ülke yavaş yavaş batmaya başlar. Bundan kurtulmanın tek yolu faiz için gelen paranın direkt olarak devlet tarafından devlet şirketleri ile yatırıma çevrilmesidir. Çünkü özel sektörler o riske girmez girmek istemez.
Bir nükleer reaktörün çekirdeğinin kontrol edilmesi gibi faiz ve enflasyon arasındaki denge merkez bankası tarafından sürekli olarak çok hassas bir şekilde ayarlanmalıdır. Faiz ile gelen para düzgün ve şeffaf bir şekilde reel yatırımlara kaydırılmalı düzenli büyüme sağlanmalıdır ki faizin sebep olacağı yatırımdan ve üretimden kaçma tehlikesi ortaya çıkmasın.
Kripto Para Uzmanı Ferruh Danacı/ AztecGoldHero
